قدس آنلاین- گروه استان ها- راضیه کشاورز: نسبت هنر و انسان یک نسبت دو سویه است، گاه انسان در حرکت است و هنر ساکن، و گاه هنر در حرکت و انسان در سکون، به نوعی می توان همه هنرها را در یکی از این دو دسته قرارداد. البته برخی هنرها می توانند در هر دو دسته قرار گرفته و یا گاه در این دسته و گاه در آن دسته.
هنرهای نمایشی، تصویری و صوتی در حرکت هستند و انسان در حالت سکون به تماشای آنها می نشیند و هنرهایی از قبیل تجسمی، معماری و مستظرفه در حالت سکونند و انسان پیرامون آنها در حال حرکت!
با این توصیف می توان هنرهایی که در حالت سکون قرار می گیرند و انسان با حرکت خود سکانس های آنها را می آفریند و از آنها بهره می گیرد هنرهای محیطی نامید. یک مجسّمه، المان شهری، قاب تصویر و نقاشی دیواری از ابتدای خلقِ خود در یک سکانس معیّن ایستاده و با قامت راستِ خود بیان و محتوای مندرج در خود را به مخاطبین منتقل می سازد.
به عبارت بهتر این هنرها انسان را احاطه کرده و محیط پیرامون انسان را می سازند و به همین جهت به آنها هنر محیطی گفته می شود.
محیط ظرفی برای زیستن و ارتباطات اجتماعی انسان است و بیشتر اوقات را انسان ها در محیط به سر می برند؛ خانه، مدرسه، درمانگاه، محل کار، ورزشگاه، پارک وبوستان، معابر و خیابانها و هر جای دیگری که انسان قدم می گذرد محیطِ رفتاریِ انسان محسوب می شود.
امروزه بسیاری از روان شناسان معتقدند محیط به مثابه قرارگاه رفتاری در رفتارهای انسان تاثیر مستقیم دارد و ویژگی های محیطی هرگاه با خصوصیات فردی انسان ها کنار هم قرار گیرد موجب بروز رفتارهای خاصی خواهد شد، بر این اساس محیط فضای رفتاری انسان محسوب می شود؛ به گونه ای که بستری برای بروز رفتارهای انسان خواهد بودگرچه این رفتار، صِرف نشاط یا انزجار درونی باشد و بروز بیرونی نداشته باشد. به منظومه هنرهایی که چنین ویژگی داشته باشد هنرهای محیطی گفته می شود.
مهمترین شاخه های هنر محیطی عبارت است از معماری و هنرهای وابسته، دیوارنگاری، المان و مبلمان شهری، مجسمه و تندیس، نقاشی و تابلونگاری، دکوراسیون و تزیینات داخلی، طراحی مد و لباس، طراحی فرش و ... هنر محیطی سکانس¬های هنری در فضا و محیط ایجاد می کند به گونه ای که انسان در حال حرکت در معابر و فضاهای ارتباطات شهری با مواجهه با این سکانس ها به مرور، سناریوهای مندرج در فضا را دریافت می کند و به تناوب داستان زندگی خود را در ذهن و ضمیر خویش می نگارد.
نقش هنرهای محیطی بر هیچ کس پوشیده نیست و با توجّه به ویژگی این شاخه های هنری می توان برتری و تاثیرگذاری آن در انتقال مفاهیم را به اثبات رسانید.
حالا دفتر تبلیغات اسلامی اصفهان جامعه را مدرسه محیطی در نظر گرفته تا قرآن تأثیر گذار آن باشد.
در معابر شهری حس محضریت قرآنی وجود ندارد
رئیس دفتر تبلیغات اسلامی اصفهان در گفتگو با خبرنگار قدس آنلاین می گوید: به منظور ترویج و توسعه فرهنگ قرآن در سطح جامعه، تقویت مراکز و نهادهای فعال فرهنگی در سطح شهرها و مناطق، تقویت ادراک بصری جامعه و ایجاد یک مدرسه محیطی، طرح تولید، فرآوری و عرضه محتوای علمی – هنری قرآنی با قابلیت های استفاده در عرصه های تبلیغی، ترویجی و نشر به اجرا در می آید.
حجت‌الاسلام والمسلمین محمد قطبی می افزاید: در مدرسه محیطی قرآن آنچه که ما مدنظرداریم این است که انسان غیر از زمانی که چشم هایش بسته و خواب است، وقتی چشمان خود را باز می کند محیط برای او برخی آورده های فکری و آموزه های فرهنگی دارد و محیط های منزل، مدرسه، شهر، کار و فضاهای عمومی همه و همه می توانند برای مردم درس آموز و فرهنگساز باشد.
وی ادامه می دهد: فضاهای ارتباط شهری مثل خیابان ها، معابر، پارکها و میادین شهری، نمای بیرونی ساختمان ها و بیلبوردها فضاهای بسیار بزرگی هستند که روزانه حداقل ده ها هزار نفر از کنار آنها عبور میک کنند و می توانند برای مردم آورده فکری و فرهنگی داشته باشند اما متأسفانه از این فضاها برای افزایش حس حضور قرآن استفاده تشده است.
رئیس دفتر تبلیغات اسلامی اصفهان تصریح می کند: متأسفانه در حال حاضر در معابر شهری آورده قرآنی و حس محضریت قرآنی وجود ندارد به استثنای سردرب مساجد که یک آیه می بینیم و آن هم محدود به کاشی کاری شده، در حالی که هزاران مدل در این رابطه وجود دارد و می توان از آنها استفاده کرد؛ به عنوان مثال در بخش ورودی دانشگاهها می توان آبشار صوتی قرآن در قالب دالان صوتی نصب کرد یا از فضای دیوارهای دانشگاه به عنوان ابزاری هنری برای القای حس قرآن به دانشجویان استفاده کرد تا شاکله فکری دانشجویان متناسب با قرآن شکل بگیرد.
وی با اشاره به سطح تاثیر گذاری هنرهای محیطی، می گوید: هنرهای محیطی در سطوح مختلفی بر مخاطب خود تاثیر می گذارند که مهم ترین سطح تاثیر گذاری این هنرها شامل تداعی، ادراک و بیان می باشد.
حجت‌الاسلام والمسلمین قطبی خاطرنشان می کند: زمانی که مخاطب نسبت به موضوعی و یا پیامی از پیش ذهنیتی داشته باشد، با مواجهه با هنرهای متقارن آن عهدِ ذهنی، حالت تداعی و خاطره انگیزی پیدا خواهند کرد به گونه ای که خاطره ها و گذشته های خویش را به خاطر آورده و حّس خوشایندی به وی دست خواهد داد.
وی یادآور می شود: بسیاری از آموزه های فرهنگی و اجتماعی در دوران کودکی به انسان آموخته می شود و صرفاً لازم است با یاد آوری آن ها توجّه انسان به آنها بازیابی شده و در رفتار انسان تاثیر بگذارد.
رئیس دفتر تبلیغات اسلامی اصفهان اضافه می کند: ادراک هنرهای محیطی زمانی رخ می دهد که انسان با پیام جدیدی روبرو شود، در واقع ادراک می تواند در سه حالت عاطفی، حسّی و عقلی صورت پذیرد.
به گفته وی، وقتی برای انتقال مفاهیم ارزشی و فرهنگی به مخاطب از طریق هنرهای محیطی وارد مرحله ادراک می شویم، برای تبیین مفاهیمی همچون صبر، مقاومت، پشتکار، بلند نظری، دوراندیشی، تلاش، آینده نگری، همکاری، عشق، معنویت، عبودیت و... لازم است برای مخاطب ادراکی کامل شکل بگیرد که این ادراک گاه صرفاً با استفاده از هنرهای تجسّمی و بصری صورت می پذیرد و حسّ مخاطب درگیر شده و مفاهیم به او منتقل می شود.
حجت‌الاسلام والمسلمین قطبی با بیان اینکه گاهی لازم است به لحاظ پیچیده و عمیق بودن مفهوم مدّ نظر علاوه بر تحریک حسّ مخاطب از ادراک عاطفی و عقلی نیز بهره برده شود، تاکید می کند: هرگاه یک مجسّمه و المان شهری در قالب المان عملکردی طراحی و ساخته شود به گونه ای که افراد بتوانند از نزدیک وارد آن شده و محیط طراحی شده را حسّ کنند و برخی بخش های سناریو طراحی شده را با قرار گرفتن افراد در آن تکمیل نمایند، این حالت علاوه برحس، عاطفه ی افراد را نیز درگیر ساخته و سطح نفوذ مفهوم را در افراد افزایش می دهد.
وی اظهارمی کند: در برخی موارد لازم است حوزه تعقّل و تفکّر افراد نیز درگیر شده و مفهوم مدّ نظر از مسیر فکر و اندیشه مخاطب عبور کرده و در وی نهادینه شود که المان های مفهومی در این حوزه دسته بندی می شوند چرا که فرد را به تفکر واداشته و با اندیشه سازی و بکارگیری اندیشه مخاطب، سطحی از نگرش را در وی به وجود می آورد.
هنر محیطی در ۳ سطح تداعی، ادراک و بیان دارای تاثیرهای تعیین کننده است
به گفته رئیس دفتر تبلیغات اسلامی اصفهان، هنر محیطی در بیان واقعیات به ویژه در حوزه مردم شناسی، بوم شناسی و تاریخ و تمدن، بسیار کارساز و تاثیرگذار است.
وی خاطرنشان می کند: خواندن قطعه ای از تاریخ نسبت به مشاهده صحنه های بازنمائی شده آن بسیار متفاوت است به گونه ای که مشاهده عینیت ها و لمس واقعیت ها می تواند تاثیر پایدار و عمیق تری در مخاطب به وجود بیاورد.
حجت‌الاسلام والمسلمین قطبی با بیان اینکه امروزه از هنر محیطی برای بیان سرگذشت اقوام و ملت ها و واقعیت های تاریخی و تمدنی استفاده کاملی می شود و با آفرینش های هنری در قالب موزه، کاخ موزه، نمایشگاه و غیره تاریخ تصویری و مجسّم برای مخاطبین فراهم می شود، می افزاید: هنر محیطی در هر سه سطح تداعی، ادراک و بیان دارای نقش و تاثیر تعیین کننده ای است و ضرورت دارد بیش از پیش مورد توجّه جدّی قرار گیرد.
وی با ابراز تأسف از اینکه به لحاظ چند پاره بودن شاخه های هنر محیطی و سطوح مختلف توانمندی و ظرفیت های هنری در جامعه، نظام جامعی بر هنر محیطی حاکم نیست و هر کس به اقتضای توان و فراخور نیاز خود چنگی بر این هنر زده و از آن بهره می گیرد، ادامه می دهد: این در حالی است که نظام منطقی و کامل می تواند بر این هنر حاکم باشد، به ویژه این که این هنر با تمام سطوح جامعه و در مدت متمادی در زندگی مردم ورود داشته و نقش تعیین کننده ای در ایجاد شناخت، نگرش و رفتار انسان ها ایفا می نماید و بر این اساس لازم است رویّه ها و شیوه های بهره گیری از این هنر به طور منظم و منطقی ساماندهی شود.
رئیس دفتر تبلیغات اسلامی اصفهان معتقد است منطق حاکم بر هنرهای محیطی نه صرفا از منظر فنون و تخصّص هنری بلکه از زاویه جامعه شناسی، روان شناختی، بوم شناسی، تاریخی و تمدن، نشان شناسی، اسطوره شناسی و فرهنگ عامه و فولکلور لازم است مورد توجه قرار گرفته و شرایطی را فراهم آورده که انسان در زیستگاه اجتماعی خود احساس خوشایندی نسبت به محیط داشته باشد و محیط به مثابه قرار گاه رفتاری، انسان ها و جوامع را به سمت رشد و تعالی رهنمون سازد.
مدیریت هنرهای محیطی در جامعه دچار آشفتگی و چند کانونی شده است
حجت‌الاسلام والمسلمین قطبی تصریح می کند: متأسفانه در حوزه هنرهای محیطی ضعف جدی داریم، نه از این بابت که هنرمندِ این شاخه ها و رشته کم باشد بلکه از این بابت که مدیریت هنرهای محیطی در جامعه ما دچار آشفتگی و چند کانونی شده است و این ضعف تا جایی پیش رفته که در اصفهان که مهد هنر و پایگاه اصلی هنرهای تجسمی است و بیش از دو سوم هنرهای سنتی و دستی دنیا را در خود جای داده و از نظر معماری و هنرهای وابسته به آن، دارای تاریخ و تمدن قابل ملاحظه ای است، امروز فاقد یک موزه کامل و درخور شأن وحتی کریدورهای نمایشگاهی مناسبی برای نسل های نوخاسته ندارد.
وی ادامه می دهد: اگر یک جوان اصفهانی بخواهد بیان صریح و هنری تمدن و پیشینه خود داشته باشد هرگز به چنین چیزی دست پیدا نخواهد کرد، همین طور در حوزه تداعی نیز دچار کاستی و ضعف فراوانی هستیم چه خاطرات شیرین وسرگذشت های بیاد ماندنی درهمین سال های اخیر در همین شهر اتفاق افتاد که می توانست هر کدام از آنها منشأ یک فرایند هنریِ با عظمت باشد ولی چنین اتفاقی یا نیفتاده و یا بسیار نادر و قلیل است.
وی با ابراز تأسف از اینکه در شهر اصفهان یک دیوارنگاره شهری که تداعی گر تشییع ۳۷۰ شهید در یک روز در خیابان های این شهر باشد، وجود ندارد، می افزاید: کدام دیوارنگاره ها تداعی گر نمازهای عید فطر با این عظمت است یا تداعی گر اعتکاف های دانش آموزی است، کدام صحنه های نمازهای جماعت دانش آموزان دبستانی در سطح شهر تداعی می شود و خاطره کدام کودک و نونهال قرآنی درسطح شهر به تصویر کشیده شده است!؟
به گفته رئیس دفتر تبلیغات اسلامی اصفهان، در طرح مدرسه محیطی قرآن که تمرکز آن بر قالب های هنری نوین است، سعی می شود با تولید و فرآوری طرح های هنری و تبلیغی، محتوای قرآنیِ مورد نیاز جامعه به صورت فنی و تخصصی طراحی و در اختیار رسانه ها و عرصه های فرهنگی و تبلیغی به ویژه شبکه ارتباطات شهری که از قابلیت ها و امکانات بسیار خوبی برخوردار است قرار بگیرد و البته در این راستا همکاری و مشارکت سازمان های فرهنگی شهرداری ها لازم و مؤثر می باشد.
وی تاکید می کند:اجرای آثار هنری تجسّمی در فضای عمومی و محیطیِ شهری، می تواند شهر را به یک مدرسه محیطی تبدیل کرده و با بهره گیری از حسّ بصری آحاد جامعه به صورت مستمر و دائمی مفاهیم و معارف قرآنی را به جامعه منتقل سازد، این مدرسه بدون نیاز به ثبت نام، پرداخت وجه، اختصاص وقت ویژه وغیره صورت میگیرد و تاثیر به سزایی دارد.
نظر شما